Uzun zamandır beklediğimiz aküler nihayet Buenos Aires’ten geldi. Kargo şirketinin kamyonundaki kocaman koliye bakarken düşünüyorum; “Bunların hepsi bizim mi…”
Kamyon şoförü paketin naylonunu elindeki falçatayla kesip yığındaki ilk aküyü kucaklıyor. Şaşırıyorum… Niçin şunu sapından tutmuyor ki…
Şoför aküyü aşağıda bekleyen bana uzatıyor. Bakıyorum, tutamakları yok. Anlaşılan göndermeyi unutmuşlar. Ne yapalım biz de kucakta taşırız. 3.600 kilometre uzaktaki Buenos Aires’ten tutamak mı isteyeceğiz. Karların üstünde bata çıka aküleri tekneye taşıyoruz.
Teknesine yeni akü almaya niyetlenen denizcilere katkısı olur düşüncesiyle tecrübelerimizi aktarmak istiyorum. Uzaklar II’nin aküleri iflas edince bu durumu siteye yazmıştım. Eksik olmasınlar tanıdık, tanımadık birçok kişiden e-posta aldık. (Sadece aküleri aldığımız yer ve imalatçı firma yolladığım maillere yanıt vermedi. Normaldir…) Hepsine tekrar teşekkür ediyorum.
Eski akülere ne olduğunu daha önce yazdığım için yeniden tekrarlamıyorum. Akülerin iyileşmeyeceği anlaşılınca yenilerini almaya karar verdik. Ancak Ushuaia’da istediğimiz tipte akü bulamadık. Buenos Aires’te varmış. Biz de oraya sipariş ettik. Peki, ne tip akü arıyorduk? Malum, teknelerde genellikle iki akü grubu vardır. Motor aküsü ve servis aküleri… İlki motoru çalıştırmaya yarar, diğerleri ise teknenin bütün enerji ihtiyacını karşılar.
Bizim motor aküsü şimdilik idare eder görünüyordu. Ancak acilen yeni servis akülerine ihtiyacımız vardı. Piyasadaki aküleri kabaca iki grupta toplamak mümkün…
1- Geleneksel sulu (ıslak) aküler. Bu akülerin içindeki plakaların arasında asitli bir su (elektrolit) bulunuyor.
2- Jel ve AGM (kuru) aküler. Bunların içindeyse sıvı yerine katı kıvamda jel madde bulunuyor. Ayrıca AGM’lerde plakaları ayıran ayırıcılar (seperatörler) cam elyafından imal ediliyor.
Akü seçerken dikkat edilecek en önemli husus servis akülerinin ‘deep cycle’ (bu terimi Türkçeye sanırım ‘derin döngülü’ olarak çevirebiliriz) olması. Peki, derin döngülü bir akünün özelliği nedir. Bu akülerdeki kurşun plakalar start akülerindekilerden sayıca az, ama çok daha kalındır. Aküler iyice boşalsa da plakalar hasar görmez. Derin döngülü aküler servis grubunda olduğu gibi (kimileri uygun olmadıklarını söyleyebilir) motor (start) aküsü olarak da kullanılabilir.
Derin döngülü olmayan akülerde ise plakaların sayısı fazladır, ama incedirler. Niçin böyledir… Çünkü motoru çalıştırmak için yüksek amper gereklidir. Marş motoru kısa süreliğine çok yüksek ampere ihtiyaç duyar. Plaka sayısının fazla olması aküdeki toplam plaka yüzeyini arttırır. Böylece aküden kısa sürede yüksek amper çekilebilir.
Bu akülerin olumsuz yanı, gerilim 12 voltun altına düşerse aküde kalıcı hasar oluşabilir. Bunun için de servis grubunda start aküsü kullanmak akıllıca bir davranış olmaz. Piyasada satılan akülerin büyük çoğunluğu start aküsüdür. Otomobillerin motorunu çalıştırmak üzere tasarlanmışlardır. Teknenin motorunu da çalıştırırlar, ama servis grubunda kullanılmamalıdırlar.
Akü imalatçıları mallarını pazarlarken, kuru akü, bakım gerektirmeyen akü, gaz çıkarmayan akü, gibi sıfatlar kullanır. Bunlar o kadar önemli değildir. Hani otomobil reklamlarında arabanın döşemesi, üzerindeki aksesuarlar methedilir ya. İşte öyle bir şey…
Bazı akülerin üzerinde ‘marin akü’ yazar. Bu tanımın da bir değeri olmayabilir. İmalatçı marin akü derken, sadece aküden sıvı ve gaz çıkışını engelleyecek bir tertibat mı yapmış, yoksa akü gerçekten derin döngülü mü, ona bakmak gerekir. Üzerinde ‘marin akü’ yazan akünün içinde jel de olabilir. Fakat bu onun illa da derin döngülü olduğu anlamına gelmez.
Derin döngülü akülerin içinde elektrolit olarak sıvı veya jel bulunabilir. Acaba hangisi daha iyidir? Jel (kuru) aküler tamamen kapalıdırlar. Ters yüz edilseler dahi içinden bir şey dökülmez. Bu önemli bir avantajdır. Ancak jel aküleri şarj etmek biraz zahmetlidir. Hassas bir gerilimle şarj edilmeleri gerekir. Sahil cereyanı kullanırken redresör üzerinden bu ayar yapılabilir. Fakat motora bağlı alternatörle, ya da güneş veya rüzgâr enerjisiyle şarj edilirken bu ayarı yapmak zordur. Özel bir regülatör gerekir.
Sulu akülerde şarj sırasında biraz gaz çıkar. Ters yüz edildiklerinde de biraz sıvı dökülebilir. Ancak şarj konusunda jel aküler kadar narin değildirler. Gaddar aküdürler!
Bizim yeni akülerimiz Trojan marka. T-105 modeli bu aküler sulu ve derin döngülü. Her biri 6 volt ve 225 Ah. Uzun yol denizcilerinin çoğunun bu tip akü kullandığına şahit olmuştuk. 6 voltluk aküleri seri bağlayarak arzu edilen gerilim sağlanabiliyor. Bu aküler elektrikle çalışan golf arabalarında, depolarda yük taşıyan kaldırıcılarda (fork lift) yaygın olarak kullanılıyor. Birkaç bin kez boşalıp dolacak şekilde tasarlanmışlar.
Uzaklar II’nin elektrik tertibatı 24 volt. SSB radyo, telsiz ve daha birkaç tane 24 voltu olmayan cihaz için de 12 voltluk küçük bir akü grubu var. Satın aldığımız 6 akünün 4’ünü seri ve paralel bağlayarak servis grubunu oluşturduk. Diğer iki akü de 12 volt grubunu oluşturdu.
Özetleyecek olursak… Teknenin servis grubu için ideal akü, derin döngülü (deep cycle) sulu akü. Motor içinse piyasada satılan herhangi bir çalıştırma (start) aküsü kullanılabilir. Fakat motorda da derin döngülü akülü kullanılırsa harika olur. Şarj konusunda olası bir sorunla karşılaşılmaz.
Yelken teknelerinde malzemenin hafifi tercih edilir. Aküde ise tam tersi… Akü enerjisinin kaynağı kurşundur. Genel bir kural şöyle der; “Akünün ağırlığı ne kadar çoksa, o kadar iyidir.” Aynı özelliklere sahip iki aküden ağır olanını tercih etmelidir.